Khi nhiệt độ không ngừng tăng và các đợt sóng nhiệt kéo dài, các đô thị phải khẩn cấp tìm giải pháp để duy trì khả năng sống còn trước mối đe dọa ngày càng lớn này. Hãy cùng Kiến trúc Hoàng Nhật Anh tìm hiểu các giải pháp vật liệu kiến trúc trong thiết kế kháng nhiệt được xem chiến lược ứng phó Nhiệt của các đô thị hiện đại.
Một trong những giải pháp mới mà nhiều thành phố áp dụng là thành lập vị trí Giám đốc Quản lý Nhiệt Đô thị (CHO). Chức danh này được bổ nhiệm tại các thành phố từ Freetown đến Miami, nhiệm vụ của họ là đề ra các chiến lược dài hạn ứng phó với khí hậu khắc nghiệt và các biện pháp can thiệp tức thời để giảm thiểu mức độ phơi nhiễm nhiệt, nhằm bảo vệ cư dân khỏi nắng nóng cực đoan.
Đáng chú ý, phần lớn những người đi đầu trong lĩnh vực này là phụ nữ với nền tảng chuyên môn đa dạng từ y tế công cộng, phát triển bền vững cho đến quy hoạch đô thị. Họ phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng và cộng đồng dân cư, đặt vấn đề kiểm soát nhiệt độ làm trọng tâm trong quy hoạch và thiết kế không gian đô thị tương lai.
Freetown, Sierra Leone: Mái che linh hoạt tại các chợ dân sinh
Ở Freetown, thành phố đang ngày càng bị đe dọa bởi những đợt nắng nóng nghiêm trọng, phần lớn người dân vẫn làm việc và mua bán trong các khu chợ tự phát, thiếu thốn điều kiện che chắn. Các khu chợ này thường không được lát nền, không có dù che, người bán và người mua đều phải phơi trần dưới cái nắng oi bức.
Để ứng phó, bà Eugenia Kargbo – Giám đốc Quản lý Nhiệt Đô thị của Freetown đã tập trung vào các giải pháp gần gũi, phù hợp với cuộc sống thường nhật của người dân trong bối cảnh thành phố phải đối mặt với nguy cơ nắng nóng ngày càng nghiêm trọng.
Bà Kargbo phối hợp chặt chẽ với các bên liên quan, làm việc với các tiểu thương địa phương để triển khai lắp đặt các hệ mái che dạng mô-đun, có khả năng phản xạ ánh nắng và cho phép không khí lưu thông tự nhiên. Các kết cấu mái che này được thiết kế nhẹ, linh hoạt theo mặt bằng từng khu chợ, sử dụng vật liệu được lựa chọn kỹ lưỡng nhằm đảm bảo độ bền và hiệu quả làm mát.
Thành phố cũng đẩy mạnh trồng thêm cây xanh để tạo bóng râm tự nhiên và giảm nhiệt độ thông qua quá trình thoát hơi nước của thực vật. Nhờ đó, nhiều tiểu thương cho biết họ có thể làm việc lâu hơn dưới trời nắng mà không còn cảm giác quá khó chịu, cải thiện rõ rệt cho chất lượng cuộc sống hằng ngày.
Chiến lược của Freetown cho thấy việc ứng phó với nắng nóng đô thị không nhất thiết phải dựa vào các công trình hạ tầng quy mô lớn. Những giải pháp nhỏ, chi phí thấp nhưng hiệu quả cao, xuất phát từ nhu cầu thực tế của cộng đồng cũng có thể giảm thiểu tác động của nhiệt độ cao và nâng cao chất lượng cuộc sống. Với những thành phố còn hạn chế về nguồn lực, mô hình này rất dễ nhân rộng và áp dụng.
Santiago, Chile: Mái xanh thành hạ tầng chống nóng
Trong khi Freetown tập trung vào giải pháp hạ tầng chi phí thấp cho các khu chợ tự phát để chống nóng, thành phố Santiago lại chọn hướng tiếp cận táo bạo hơn với việc cải tạo mái nhà các công trình công cộng. Dưới sự dẫn dắt của Giám đốc Quản lý Nhiệt Đô thị Patricia Pastén Valdés, những mái nhà này được biến thành “lá phổi xanh” đô thị – không chỉ giúp hạ nhiệt mà còn cải thiện chất lượng môi trường sống cho cư dân thành phố.
Một trong những dự án tham vọng nhất đang được triển khai tại Bệnh viện Maipú, với hơn 1.000 mét vuông mái xanh được lắp đặt. Hệ thống mái xanh này bao gồm màng chống thấm, lớp thoát nước, lớp đất kỹ thuật và các loại cây bản địa hoặc các loại cây chịu hạn. Các lớp này phối hợp với nhau để cách nhiệt cho công trình đồng thời tận dụng hiệu quả nguồn nước mưa. Ngoài ra, không gian xanh còn mang lại kết nối cần thiết với thiên nhiên cho cả nhân viên bệnh viện và bệnh nhân.
Để áp dụng mái xanh rộng rãi hơn, thành phố Santiago đang thu thập thông tin từ các khu vực thí điểm để xem xét hiệu quả thực tế của chúng. Đồng thời, thành phố cũng thiết lập những tiêu chuẩn về thiết kế, giúp mái xanh bền lâu, dễ bảo trì và giữ nhiệt tốt hơn.
Qua trải nghiệm này, Santiago coi mái xanh không chỉ là một chi tiết trang trí mà đã trở thành phần quan trọng của hệ thống hạ tầng, giúp cải thiện sức khỏe, tạo không gian dễ chịu và thúc đẩy phát triển bền vững đô thị.
Athens, Hy Lạp: Mặt đường phản xạ năng lượng mặt trời
Athens là một trong những thành phố chịu ảnh hưởng nắng nóng đô thị khắc nghiệt nhất châu Âu. Vào mùa hè, nhiệt độ thường xuyên vượt ngưỡng an toàn do các con đường và không gian công cộng được lát bằng vật liệu tối, dày, khiến nhiệt bị giữ lại nhiều hơn. Hiểu được tầm quan trọng của các công trình xây dựng trong việc giữ nhiệt, Giám đốc Quản lý Nhiệt Đô thị Elissavet Bargianni đã triển khai một chương trình rộng khắp thành phố, tập trung sử dụng các vật liệu có khả năng phản xạ ánh sáng để giảm nhiệt.
Athens lắp đặt lớp phủ có hệ số phản xạ cao giúp phản chiếu ánh nắng mặt trời trên các vỉa hè và khu vực dành cho người đi bộ ở những vùng được xác định qua bản đồ đánh giá mức độ nhạy cảm với nhiệt. Những bản đồ này kết hợp dữ liệu môi trường và các yếu tố xã hội để ưu tiên những nơi cần can thiệp nhất.
Kết quả ban đầu cho thấy các bề mặt phản chiếu có thể giảm nhiệt độ mặt đường xuống 12 độ C, giúp người đi bộ cảm thấy mát mẻ hơn và giảm lượng nhiệt truyền vào các tòa nhà lân cận.
Thành phố cũng đã xây dựng bộ quy tắc thi công công trình công cộng mới, đưa tiêu chuẩn phản xạ bề mặt vào yêu cầu bắt buộc. Sự thay đổi này cho thấy việc lựa chọn vật liệu dù đơn giản đến đâu cũng có thể góp phần vào các chiến lược làm mát đô thị. Athens đang chứng minh rằng thiết kế sáng tạo có thể mang lại hiệu quả rõ ràng trong việc tăng cường khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu.
Miami, Hoa Kỳ: Kết hợp công nghệ bề mặt và dữ liệu y tế
Miami đang coi nắng nóng cực độ là một vấn đề ảnh hưởng đến sức khỏe người dân. Dưới sự chỉ đạo của Giám đốc Quản lý Nhiệt Đô thị Jane Gilbert, thành phố kết hợp việc sử dụng vật liệu mới với phân tích dữ liệu để tìm ra những khu vực có người dân dễ bị ảnh hưởng nhất và tập trung bảo vệ họ. Cách làm này gồm việc phủ lớp vật liệu phản xạ ánh sáng trên các bề mặt và trồng thêm cây xanh ở những khu phố nóng nhất.
Công nghệ bề mặt phản quang đang được thử nghiệm trên đường phố, khu vui chơi ngoài trời và bãi đậu xe, bao gồm các lớp phủ chống nắng tiên tiến và vật liệu chuyên dụng có độ bền cao, phù hợp với khí hậu nóng ẩm đặc trưng của Miami. Dữ liệu giám sát cho thấy các bề mặt sau xử lý có thể duy trì mức nhiệt thấp hơn đến 10°C so với mặt đường nhựa thông thường, góp phần giảm nhiệt độ không khí khu vực xung quanh.
Đồng thời, Miami cũng đang chú trọng phát triển cây xanh trong thành phố. Thành phố dùng bản đồ tán cây để chỉ ra những khu vực có ít bóng mát và trồng thêm hàng nghìn cây ở đó. Khi kết hợp bản đồ này với dữ liệu sức khỏe, như số ca nhập viện do bệnh liên quan đến nắng nóng, thành phố biết được nơi nào cần ưu tiên để giúp người dân tốt nhất.
Miami đang kết hợp chống nóng với bảo vệ sức khỏe cộng đồng, tạo nên một kế hoạch ưu tiên sự công bằng và đo được kết quả rõ ràng. Thành phố này đã thành công trong việc dùng vật liệu thông minh để hạ nhiệt, giảm nguy cơ bệnh do nóng và giúp cuộc sống của người dân tốt hơn.
Khi vật liệu trở thành hạ tầng ứng phó khí hậu cho đô thị
Các đô thị lớn đã thay đổi cách nhìn nhận vật liệu xây dựng, chúng không còn là những thứ thụ động mà trở thành công cụ chủ động giúp chống lại cái nóng gay gắt. Vật liệu có thể phản chiếu ánh sáng, giữ nhiệt, hấp thụ hay làm lệch hướng nhiệt lượng. Vật liệu tương tác với mặt trời, không khí và nước. Quan trọng nhất, khi chọn vật liệu, người ta không chỉ xem giá tiền hay hình dáng mà còn quan tâm đến khả năng bảo vệ sức khỏe con người.
Đối với các kiến trúc sư, đây vừa là thử thách vừa là cơ hội lớn. Những khái niệm như khả năng giữ nhiệt, sự thoáng khí, phản xạ ánh nắng và độ sáng bề mặt đang trở nên quan trọng tương đương với hình dáng và công năng của công trình.
Một vỉa hè phản quang hay mái nhà xanh có thể là chi tiết nhỏ, nhưng khi áp dụng rộng rãi, chúng thay đổi cách các thành phố làm mát môi trường. Vật liệu tốt giúp tiết kiệm năng lượng. Vật liệu xuất sắc còn giúp giảm nguy cơ bệnh tật và cứu sống người dân.
Xây dựng cẩm nang tăng cường khả năng chống chịu với nắng nóng
Những gì đang diễn ra tại các đô thị trên khắp thế giới không chỉ đơn thuần là những thử nghiệm đơn lẻ, mà chính là những chương đầu tiên của một “cẩm nang toàn cầu” về ứng phó với nắng nóng. Mỗi Giám đốc Quản lý Nhiệt Đô thị đóng góp những chiến lược, mô hình thiết kế mới, giúp mở rộng hiểu biết chung về cách kiểm soát sự gia tăng nhiệt độ. Các giải pháp có thể khác nhau tùy vào vùng khí hậu, văn hóa và điều kiện kinh tế, nhưng tất cả đều xoay quanh một nguyên lý chung: nắng nóng là rủi ro có thể giảm thiểu bằng thiết kế.
Công việc này đang tái định nghĩa vai trò của vật liệu, biến chúng thành hạ tầng khí hậu chủ động. Những bề mặt từng hấp thu và tích tụ nhiệt giờ được tái thiết kế thành các công cụ làm mát và bảo vệ con người. Đường phố không còn là mặt phẳng trung lập, mà có thể trở thành mối nguy hay giải pháp tùy vào vật liệu được sử dụng. Nhờ vật liệu tốt hơn, thành phố không chỉ không cần chịu đựng cái nóng mà còn có thể kiểm soát, điều chỉnh và giảm tác động của nó lên cuộc sống thường ngày.
Với giới thiết kế và quy hoạch, thông điệp rất rõ ràng: Thích ứng với khí hậu không chỉ là xây những tòa nhà theo xu thế tương lai, mà là nhìn lại toàn bộ không gian đô thị qua lăng kính nhiệt độ, công bằng xã hội và sự sống còn.
Hiệu quả giờ đây không chỉ đo bằng số điện năng tiết kiệm hay không gian mát mẻ hơn, mà còn bằng số giờ lao động ngoài trời được phục hồi, số ca cấp cứu do sốc nhiệt được giảm bớt, và cả số sinh mạng được cứu sống. Những thước đo thành công mới này sẽ làm thay đổi cách chúng ta để lại di sản cho thành phố trong tương lai.
Nguồn: Kienviet.net.
